زخم واریس نوعی زخم کم عمق بر روی بخش تحتانی پا بوده که در اثر نارسایی وریدها برای بازگشت خون به سمت قلب ایجاد می‌شود. نرخ شیوع زخم‌های واریسی حدود 1 درصد بوده و بیشتر در خانم‌ها و افراد مسن رواج دارند. ازجمله عوامل خطر اصلی برای این عارضه می‌توان به سن بالا، چاقی، آسیب‌های قبلی به پا، ترومبوز عمیق وریدی و التهاب وریدها اشاره کرد.
اولین نشانه‌ی زخم واریسی ایجاد یک لکه‌ی بنفش یا قرمز تیره بر روی پوست بوده و ممکن است علائم دیگری مثل ضخیم شدن پوست، خشکی و حس خارش نیز مشاهده شوند. در صورت درمان، یک زخم باز ایجاد خواهد شد که می‌تواند دردناک باشد.
درمان زخم واریس نیازمند استفاده از روش‌های متفاوت برای بهبود گردش خون خواهد بود. در ابتدای درمان از روش‌هایی مثل اعمال فشار و یا بالا بردن پاها استفاده می‌شود.
با این حال در صورتی که زخم‌های واریسی عفونی شده و ترمیم آن‌ها بیش از 6 ماه زمان ببرد، روش‌های تهاجمی‌تری مثل برداشتن بافت با استفاده از دبریدمان، عمل جراحی برای کاهش ریفلاکس وریدها و پیشگیری از بروز زخم‌های بیشتر و همچنین پیوند پوست مورد استفاده قرار می‌گیرند.
علل بروز زخم واریس
زخم واریس به علت مشکلات مربوط به گردش خون در اثر آسیب به وریدهای پا ایجاد می‌شود.
عروق خونی در دو نوع اصلی وجود دارند:
- شریان‌ها – اکسیژن غنی از اکسیژن از طریق شریان‌ها از قلب به طرف دیگر نقاط بدن پمپ می‌شود.
- وریدها – خون استفاده شده، با استفاده از وریدها به طرف قلب باز می‌گردد.
مشکلات وریدی زمانی ایجاد می‌شوند که دریچه‌های موجود در وریدها آسیب ببینند.
در یک ورید سالم، خون به طرف قلب حرکت می‌کند. در وریدها دریچه‌هایی وجود دارند که با باز و بسته شدن از حرکت معکوس خون جلوگیری می‌کنند. در صورت ضعیف شدن یا آسیب دیدن این دریچه‌ها برای مثال پس از یک ترومبوز عمیق وریدی، خون می‌تواند در جهت عکس نیز حرکت کند.
این مشکل باعث ظاهر شدن رگ‌های واریسی بر روی پا شده و یا ممکن است آسیب‌های ایجاد شده در وریدهای عمقی بوده و قابل مشاهده نباشند. سپس فشار درون این وریدها افزایش یافته و باعث آسیب به پوست خواهد شد.
بالا بودن مزمن فشار خون در پاها باعث نشت مایعات از وریدها خواهد شد. این مایع باعث تورم و آسیب به پوست شده و پس از سخت و ملتهب شدن پوست، زخم واریسی ایجاد می‌شود.
عوامل خطر
عوامل خطر بروز زخم واریسی عبارت‌اند از:
- چاقی – این عارضه باعث افزایش فشار خون و درنتیجه آسیب به وریدهای پا خواهد شد.
- عدم تحرک برای مدت زمان طولانی – این مشکل باعث ضعیف شدن عضلات ساق پا خواهد شد.
- ترومبوز عمیق وریدی (DVT) – لخته‌های خونی ممکن است در داخل پا ایجاد شده و دریچه‌های موجود در وریدها را تخریب کنند.
- رگ‌های واریسی – وریدهای متورم و بزرگ شده در اثر نقص عملکرد دریچه‌ها
- آسیب‌های قبلی به پا – مثل شکستگی و ترک خوردگی استخوان‌ها که می‌تواند باعث ترومبوز عمیق وریدی شود
- دیابت – به علت تضعیف گردش خون و افزایش خطر زخم‌های ناشی از فشار
- افزایش سن – معمولاً با افزایش سن، کارآیی دستگاه گردش خون کاهش پیدا می‌کند
- بیماری‌های شریانی محیطی – انسداد شریان‌های پا که معمولاً در اثر سیگار کشیدن ایجاد می‌شود
علائم زخم واریسی پا
زخم واریسی پا یک زخم مزمن و بدون توانایی‌ترمیم بوده که پوست روی آن پاره شده و بافت های زیر پوست دیده می‌شوند.
زخم‌های واریسی پا معمولاً در سطح داخلی پا و بالای مچ پا دیده می‌شوند. این زخم‌ها معمولاً دردناک هستند به خصوص در صورت عفونی شدن. با این حال می‌توان با درمان مناسب، این درد را تسکین داد.
در صورت ابتلا به زخم‌های واریسی، احتمالاً موارد زیر را نیز مشاهده خواهید کرد:
- مچ پای متورم که پر از مایع بوده و در زمان فشار دادن با انگشت، تا مدتی اثر انگشت شما بر روی آن باقی می‌ماند (ادم گوده گذار)
- لکه دار شدن و تیرگی پوست اطراف زخم (هموسیدروز)
- سخت شدن پوست اطراف زخم که ممکن است باعث سفت شدن پا و دیده شدن آن به شکل یک بطری برعکس شود (لیپودرماتواسکلروز)
- نواحی کوچک از پوست صاف و سفید که ممکن است دانه‌های قرمزی در آن‌ها دیده شود (آتروفی بلانش)
علائم دیده شده در زخم واریسی در اثر نارسایی دستگاه گردش خون و خونرسانی ناکافی به بافت ها ایجاد می‌شوند. این عارضه می‌تواند مشکلات زیر را نیز ایجاد کند:
- پادرد که ممکن است مداوم و یا متناوب باشد
- احساس سنگینی در پا آسیب دیده
- درد
- خارش
- تورم
- اگزمای واریسی (خارش و ناراحتی پوست در اثر رگ‌های واریسی)
عفونت
زخم واریسی نسبت به عفونت‌های باکتریایی آسیب پذیر است. ازجمله علائم عفونت زخم واریسی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تشدید درد
- تب بالای 38 درجه سانتیگراد
- ایجاد یک ناحیه حساس قرمز رنگ در اطراف زخم که به سرعت در حال گسترش است
تشخیص زخم پای واریسی
اگر فکر می‌کنید به زخم پای واریسی مبتلا هستید به پزشک خود مراجعه کنید. زخم پای واریسی بر اساس علائم و پس از انجام معاینه‌ی فیزیکی تشخیص داده می‌شود. همچنین ممکن است آزمایشات بیشتری برای شما تجویز شوند.
پزشک یا پرستار شما ابتدا پای آسیب دیده‌ی شما را در حالت ایستاده و نشسته مورد معاینه قرار می‌دهد. رگ‌های واریسی به هنگام ایستادن برجسته‌تر شده و دیدن زخم‌های واریسی به هنگام خوابیدن واضح‌تر خواهند بود.
پزشک به دنبال علائم زخم پای واریسی مثل آسیب‌های شدید پوستی ناشی از بیماری‌های عروقی (لیپودرماتواسکلروز) و لکه‌های تیره در نزدیکی زخم خواهد گشت. پزشک همچنین نبض هر دو پای شما را بررسی می‌کند تا از سالم بودن شریانات پا مطمئن شود.
همچنین از شما درباره‌ی بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت یا ترومبوز عمیق وریدی (DVT)، آسیب‌های قبلی و زخم یا عمل جراحی انجام شده بر روی پای آسیب دیده سؤال خواهد شد.
تست داپلر
به منظور رد احتمال عارضه‌های مربوط به شریان‌ها (عروقی که خون را از قلب به دیگر نقاط بدن حمل می‌کنند)، پزشک شما تستی به نام داپلر را انجام داده و وجود بیماری‌های شریانات محیطی را بررسی می‌کند.
در این تست فشار خون در هر پا در قسمت مچ پا اندازه گیری شده و با فشار خون بازوها مقایسه می‌شود. فشار خون شریانی باید در بازوها و مچ پا تقریباً برابر باشد. بیماری‌های شریانات محیطی زمانی تشخیص داده می‌شود که فشار خون مچ پا نسبت به بازو کاهش یافته باشد.
بررسی دستگاه شریانی اهمیت زیادی دارد چراکه در صورت ایجاد زخم‌های واریسی به علت مشکلات شریانی، درمان اورژانسی برای بازیابی جریان خون پاها ضروری خواهد بود. در صورت عدم درمان ممکن است پای بیماری دچار قانقاریا (گانگرن) شود. همچنین باندپیچی پای مبتلا به بیماری‌های شریانی که یک روش درمانی رایج برای زخم‌های واریسی است، می‌تواند جریان خون را بیش از پیش کاهش داده و مشکل را تشدید کند.
در صورتی که پزشک شما در مورد تشخیص اطمینان کافی نداشته باشند شما را به متخصص عروق ارجاع خواهند داد.
متخصص عروق ممکن است تستی به نام اسکن اولتراسوند دوپلکس رنگی را برای شما انجام دهد. این تست می‌تواند جریان خون در ورید و شریان‌ها را اندازه گیری کرده و سلامت دریچه‌های وریدی را بررسی کند. این تست به متخصص در تشخیص رگ‌های آسیب دیده و روش مناسب درمان برای آن‌ها کمک می‌کند.
مراقبت از زخم‌های واریسی
زخم‌های واریسی به منظور ترمیم و همچنین پیشگیری از عفونت، نیازمند مراقبت ویژه هستند. مهم است که هرگونه زخم واریسی ایجاد شده، سریعاً توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرد.
روش‌های درمانی ممکن است بر روی مشکلات عروقی ایجاد کننده‌ی زخم متمرکز شوند. همچنین ممکن است بافت های اطراف زخم برداشته شوند. از شما خواسته می‌شود تا:
- زخم را به طور منظم تمیز کنید
- زخم را پانسمان کنید
- از محصولاتی که باعث حساسیت پوست می‌شوند دوری کنید
- از جوراب واریسی استفاده کنید تا از تجمع خون در پا جلوگیری شده و روند ترمیم تسریع شود.
- از پمادهای آنتی باکتریال و یا دیگر داروهای موضعی به منظور پیشگیری یا درمان عفونت استفاده کنید
- از آنتی بیوتیک های خوراکی به منظور پیشگیری یا درمان عفونت استفاده کنید
- تست آلرژی انجام دهید
استفاده از جوراب‌های کشی نیز می‌تواند به جریان خون به طرف قلب کمک کرده و بهبودی زخم‌ها را تسریع کند. در برخی از موارد، عمل جراحی یا پیوند پوست برای ترمیم پوست زخم لازم خواهد بود.
پیشگیری از زخم واریسی
به منظور پیشگیری از زخم واریسی ابتدا باید از مشکلات عروقی جلوگیری کنید. می‌توانید این کار را با ایجاد عادات سالم برای کمک به دستگاه گردش خون انجام دهید. تغییرات زیر در سبک زندگی می‌توانند گردش خون را بهبود بخشیده و خطر ابتلا به زخم‌های واریسی را کاهش دهند:
- سیگار نکشید
- در صورت اضافه وزن و چاقی، وزن خود را کاهش دهید
- وزن ایده آل خود را حفظ کنید
- به طور منظم ورزش کنید
- تحرک داشته باشید
- روزانه پاهای خود را برای زمان کوتاهی بالا نگه دارید به خصوص اگر زمان زیادی را بر روی پاهای خود ایستاده‌اید
استفاده از جوراب واریسی نیز می‌تواند مفید باشد. این جوراب‌ها می‌توانند:
- از تجمع خون در پاها پیشگیری کنند
- از ایجاد تورم پیشگیری کنند
- خطر بروز زخم‌های واریسی را کاهش دهند
