آزمایش دی دایمریک تست خون است که نشان می دهد آیا لخته های خون به طور فعال در جایی از سیستم عروقی فرد تشکیل می شوند یا خیر. این آزمایش اغلب در تشخیص آمبول ریوی و ترومبوز سیاهرگی عمقی (انعقاد خون سیاهرگ) استفاده می گردد، اما می تواند در تشخیص سایر بیماری های پزشکی که ایجاد لخته خون در شکل گیری آن ها نقش دارد نیز مفید واقع شود.
با این حال، آزمایش دی دایمر محدودیتهایی داشته و ارزیابی نتایج می تواند کمی مشکل باشد. به منظور جلوگیری از بدست آمدن نتایج اشتباهی ازین تست، پزشکان باید اطمینان حاصل کرده که در زمان های مناسب این تست را از فرد بیمار بگیرند و باید در تفسیر نتایج دقت لازم را داشته باشند.
آزمایش دی دایمرچیست؟
آزمایش دی دایمر میزان پروتئینی به نام “فیبرین D-dimer” را در خون اندازه گیری می کند. فیبرین دی دایمر هر زمان که فیبرین (پروتئینی که جز مهم و اصلی لخته خون است) تولید می شود، در جایی در سیستم عروقی به طور فعال تخریب می گردد.
لخته شدن خون یک فرآیند بسیار پیچیده است. این فرآیند شامل فعال شدن مجموعه ای از پروتئین ها در سیستم گردش خون است (که به آنها فاکتورهای انعقادی یا عوامل لخته شدن گفته می شود) که در نهایت رشته های طولانی فیبرین تولید می شود. لخته خون شکل گرفته عمدتا از درهم آمیخته شدن رشته های فیبرین، همراه با پلاکت های خونی که در توده فیبرین محبوس می شوند، تشکیل شده است. به طور معمول لخته خون به منظور جلوگیری از خونریزی از رگ آسیب دیده ایجاد می شود. لخته خونریزی را متوقف می کند.
با این حال، هر زمان که لخته خون ایجاد می شود، مهم بوده که اندازه آن کنترل و محدود گردد تا از انسداد کامل رگ خونی که سعی در ترمیم آن دارد جلوگیری به عمل آید. بنابراین، یک قسمت طبیعی از تشکیل شدن لخته خون، فرایند یا مرحله دوم بوده که با هدف محدود کردن اندازه و میزان آن انجام می شود.
این فرآیند دوم، که رشد لخته خون تشکیل شده را محدود می کند، توسط پروتئینی به نام پلاسمین واسطه می شود. پلاسمین لبه های لخته خون در حال رشد را تخریب می کند تا اطمینان حاصل گردد که لخته خونی در اندازه مناسب خودش می باشد. بنابراین، در شرایط طبیعی، یک لخته خون “سالم و طبیعی” تعادل بین این دو فرآیند مخالف و همزمان را نشان می دهد – روند تشکیل فیبرین و روند تخریب فیبرین با واسطه پلاسمین.
فیبرین دی دایمر یک محصول تجزیه کننده فیبرین می باشد. که هر زمان رشته های فیبرین از بین بروند، در خون ظاهر می شود. از آنجا که تشکیل و تخریب فیبرین هر دو همزمان با هر ایجاد لخته فعال خون اتفاق می افتد، مقدار دی دایمر موجود در خون نشان دهنده میزان تشکیل لخته خون فعال بوده که در بدن اتفاق می افتد. به عبارت دیگر، افزایش سطح دی دایمر در خون نشان دهنده لخته شدن خون فعال است.
آزمایش دی دایمر چه زمانی مفید واقع می گردد؟
با وجود محدودیت های طبیعی موجود، مواردی وجود داشته که انجام آزمایش دی دایمر در حوزه پزشکی بالینی مفید خواهد بود که شامل موارد زیر است:
آمبولی ریوی
در اکثریت افراد مبتلا به آمبولی ریوی که اخیرا به آن مبتلا شده اند، سطح دی دایمر افزایش می یابد. با این حال، از آنجا که بسیاری از شرایط دیگر نیز باعث افزایش سطح دی دایمر می‌شود، از این آزمایش به تنهایی نمی توان برای تشخیص و اطمینان از وجود آمبول ریوی استفاده کرد.
امروزه، از تست دی دایمر برای تعیین نیاز به آزمایشات بیشتر، همراه با برآورد و پیش بینی خطر ابتلا به آمبولی ریوی در فرد استفاده می شود. پزشکان معمولاً از سيستم‌های تشخيص خودکار آمبولي ريوي (PERC) به عنوان روشی برای تخمین خطر ابتلا به عارضه آمبول ریوی استفاده می کنند.
در افرادی که در معرض خطر کم آمبولی ریوی قرار دارند، اگر نتیجه آزمایش دی دایمر بالا نرود، آمبول ریوی اساساً قابل رد کردن بوده و نیازی به آزمایشات بیشتر نیست.
اگر خطر ابتلا به آمبولی ریوی در حد متوسط باشد، نتیجه آزمایش دی دایمر کم، نشان می دهد که احتمال وجود آمبولی ریوی در فرد بسیار کم است و در این مواقع اکثر پزشکان آزمایش یا تست اضافی انجام نمی دهند. بنابراین، در این دو گروه از افرادی که از نظر آمبولی ریوی احتمالی ارزیابی می شوند، یک آزمایش دی دایمر با نتیجه “طبیعی” می تواند بسیار مفید باشد.
با این حال، اگر از نتایج تست ارزیابی شود که خطر شکل گیری آمبولی ریوی در فرد زیاد است، انجام آزمایش دی دایمر از هر لحاظ مفید نبوده و نیازی به انجام آن نیست. در چنین شرایطی، چه تست دی دایمر طبیعی باشد و چه میزان بالا را نشان دهد، برای تشخیص قطعی، انجام آزمایشات بیشتر نیاز خواهد بود.
ترومبوز سیاهرگی عمقی
نتیجه آزمایش دی دایمر تقریباً در هر فرد مبتلا به ترومبوز سیاهرگی عمقی، بالاتر ازحد عادی است. به همین دلیل، یک نتیجه آزمایش دی دایمر پایین می تواند در رد ترومبوز سیاهرگی عمقی مفید باشد، به ویژه در افرادی که علائم بالینی آنها داشتن قطعی ترومبوز سیاهرگی عمقی زیاد قانع کننده به نظر نمی رسد. از طرف دیگر، نتیجه آزمایش دی دایمر بالا در تشخیص ترومبوز سیاهرگی عمقی قطعی نمی باشد، زیرا بسیاری از شرایط دیگر هستند که می توانند باعث افزایش سطح دی دایمر شوند.
سایر عارضه های پزشکی
در حال حاضر تا کنون، رایج ترین حالت استفاده از تست دی دایمر در ارزیابی افراد مشکوک به عارضه آمبولی ریوی یا ترومبوز سیاهرگی عمقی بوده است. با این حال، استفاده از آزمایش دی دایمر در چند عارضه پزشکی دیگر نیز به طور بالقوه مفید می باشد. که شامل موارد زیر است:
بیماری سرخرگ کرونری
مقادیر بالای دی دایمر با بیماری سرخرگ کرونری در ارتباط است. این امر به ویژه در مورد افرادی که دارای سندرم حاد کرونری (ACS) بوده یعنی شرایط اضطراری که در هنگام پارگی پلاک های آترواسکلروزی، منجر به تشکیل لخته خون حاد در شریان کرونری می شود، صادق است. بر این اساس، بررسی شده است که سطح دی دایمر در افراد مبتلا به سکته قلبی و آنژین ناپایدار (درد شدید در اثر گرفتگی رگ های جلوی قلب) افزایش می یابد. بعلاوه، افرادی که دچار سندرم حاد کرونری (ACS) می شوند و بطور مداوم سطح دی دایمر در آن ها افزایش می یابد، ممکن است احتمال وقوع عارضه های قلبی در آن ها بیشتر شود. در حالی که این ارتباط بین سطح سندرم حاد کرونری (ACS) و دی دایمر جالب می باشد، لازم است قبل از تهیه دستورالعمل هایی برای درمان، مطالعات بیشتری صورت گرفته تا پزشکان بتوانند از تست دی دایمر برای مدیریت شرایط افراد مبتلا به بیماری سرخرگ کرونری استفاده کنند.
انعقاد درون رگی منتشر (DIC)
انعقاد درون رگی منتشر، یک بیماری پیچیده و غیرمعمول است که در آن شکل گیری لخته خونی گسترده در سراسر سیستم عروقی رخ می دهد. انعقاد درون رگی منتشر (DIC) در اثر انواع عارضه های جدی پزشکی، از جمله سرطان، عفونت های گسترده، بیماری کبدی یا آسیب شدید به بافت ایجاد می شود. درمان انعقاد درون رگی منتشر (DIC) دشوار بوده و اگر حاد باشد، اغلب کشنده خواهد بود.
درجات مختلفی از عارضه انعقاد درون رگی منتشر (DIC) وجود دارد و سیستم های متفاوتی برای طبقه بندی این عارضه ابداع شده است که می تواند به بهینه سازی درمان کمک کند. آزمایشاتی که محصولات تخریب فیبرین را اندازه گیری می کنند، مانند دی دایمر، به عنوان اجزای مهم برخی از سیستم های طبقه بندی عارضه انعقاد درون رگی منتشر (DIC) استفاده می شوند.
هیپرفیبرینولیز (آبکافت یا تجزیه فیبرین)
هیپرفیبرینولیز نوع دیگری از اختلالات لخته شدن خون است، شبیه عارضه انعقاد درون رگی منتشر (DIC) و با همان موارد بیماری زمینه ای یعنی سرطان، عفونت های گسترده، بیماری کبدی یا آسیب شدید به بافت همراه است. آزمایش دی دایمر گاهی اوقات می تواند برای ارزیابی این شرایط مفید باشد.
تفسیر نتایج
برای تفسیر صحیح آزمایش خون دی دایمر نیاز تخصص پزشک است که با بررسی نتایج تست حداقل دو سوال را در نظر بگیرد. اول، آیا سطح دی دایمر بیمار بالا بوده و یا طبیعی است؟ و دوم اینکه، اگر سطح دی دایمر بالا رفته باشد، دلیل بالا آمدن آن همان چیزی است پزشک احتمال آن را می دهد یا خیر؟
طبیعی یا غیر طبیعی؟
تعیین یک میزان دقیق بین سطح دی دایمر طبیعی و غیر طبیعی که از نتایج آزمایش هر فرد بدست می آید، امکان پذیر نیست. بسیاری از ما در هر زمان مشخص مقداری دی دایمر متفاوتی در سیستم گردش خون خود داریم. این به این دلیل است که اتفاقات زندگی روزمره به طور کلی مقدار مشخصی از میکروتروما (ضایعه یا آسیب ریزبینی) را در رگ های خونی مختلف بدن تولید می کند که منجر به لخته شدن خون می گردد.
دامنه سطح دی دایمر مرتبط با زندگی روزمره یعنی در افرادی که آمبولی ریوی، ترومبوز سیاهرگی عمقی یا هر عارضه پزشکی دیگر که میزان غیرعادی لخته شدن خون در آن وجود ندارد نسبتاً گسترده است.
بنابراین هر میزان یا مقدار آستانه ای که بخواهد سطوح دی دایمر طبیعی را از غیر طبیعی جدا کند، ترجیح فردی بوده و یک مقدار مطلق نخواهد بود. به منظور تخمین مفیدترین میزان تفکیک بین سطح طبیعی و غیرطبیعی دی دایمر، آزمایشگاه ها مجبور شده اند تا به نتایج آمار جمعی اعتماد کنند.
اکثر آزمایشگاه ها سطح دی دایمر 500 نانوگرم در میلی لیتر یا بالاتر را غیر طبیعی می دانند. اما هر مقدار آستانه ای که یک آزمایشگاه برای خود درنظر می گیرد، پزشک متخصص نیز باید خطای دقت خوانده شده را در تعیین آن آستانه در نظر بگیرد. بنابراین، به عنوان مثال، یک سطح دی دایمر که کمی بالاتر از مقدار طبیعی است، ممکن است در واقع نشان دهنده بالا بودن سطح دی دایمر برای آن فرد نباشد.
به همین ترتیب، اینکه سطح دی دایمر در نتایج یک تست پایین تشخیص داده شده است، به این معنی نیست که لخته شدن خون غیرطبیعی در حال رخ دادن است. خلاصه مطلب این است که آزمایش دی دایمر معمولاً جواب قطعی نمی دهد. این امر عملا شواهد بیشتری درمورد احتمال بدست آمدن نتایج تست لخته شدن خون متفاوت در یک فرد نسبت به فرد دیگر ارائه می‌دهد. این شواهد باید با توجه به سایر شواهد بالینی موجود توسط پزشک تفسیر شود.
در چه حالتی میزان دی دایمر بالا خواهد بود؟
هنگام تفسیر آزمایش دی دایمر بالا، پزشک باید این را در نظر بگیرد که وضعیت لخته شدن خون فعال را می توان با بسیاری از شرایط به غیر از آمبولی ریوی یا ترومبوز سیاهرگی عمقی، از جمله شرایط زندگی روزمره، و همچنین شرایط پزشکی توضیح داد.
موارد و عوارضی که با سطوح بالای دی دایمر مرتبط هستند عبارتند از:
- داشتن سن بالای 60 سال
- سیگار کشیدن
- نژاد (معمولا میزان سطح دی دایمر در افراد سیاه پوست بالاتر می باشد)
- عدم تحرک کارکردی
- بارداری
- جراحی که به تازگی انجام گرفته باشد
- فیبریلاسیون دهلیزی
- سندرم کرونری حاد
- سکته
- خونریزی گوارشی (دستگاه گوارشی فوقانی)
- آسیب و جراحات
- بدخیمی (روند بیماری)
- عفونت
- عارضه سلول داسی شکل
- پره اکلامپسی (ازعوارض دوران بارداری و یک اختلال چند ارگانی است که در ۳ تا ۵ درصد از حاملگی‌ها در کشورهای غربی رخ می دهد. این بیماری یکی از علت های مهم مرگ و میر مادران باردار می باشد که باعث عوارض جنینی و مادری می شود. این عارضه بعد از هفته بیستم بارداری رخ می دهد و با فشار خون سیستولیک بیشتر از ۱۴۰ میلی متر جیوه و یا دیاستولیک بیشتر از ۹۰ میلی متر جیوه که معمولاً همراه با پروتئینوری است تشخیص داده می شود)
- بیماری شدید کبدی
- انعقاد درون رگی منتشر(DIC)
با وجود این لیست طولانی از شرایط مرتبط با افزایش سطح دی دایمر، اغلب اطمینان از اینکه چه چیزی بطور دقیق باعث بالا رفتن سطح دی دایمر در یک شخص می شود را دشوار می سازد. بسیاری از افرادی که مشکوک به داشتن عارضه آمبولی ریوی یا ترومبوز سیاهرگی عمقی هستند، شرایط یک یا چند مورد از موارد این لیست را دارا بوده که در این صورت، تشخیص سطح دی دایمر بالا در این افراد، ارزش تشخیصی بالایی ندارد.
